Vasiyetnamenin iptali sebeplerinden en yaygın olanları, şekle aykırılıktan dolayı vasiyetnamenin iptali sebepleridir. Miras Hukukuna ilişkin düzenlemeler içeren Türk Medeni Kanunu (“TMK”) kişilere vasiyetname düzenlemek suretiyle malvarlığını ölüme bağlı olarak dilediği kişilere bırakabilme imkanı vermektedir. Kişiler vasiyetname düzenlese dahi saklı paylı mirasçıların (eş ve çocuklar) saklı paylarına aykırı bir şekilde tasarrufta bulunamazlar. Vasiyetname düzenlenmesi kanunda belirli şekli koşullara tabi tutulmuştur. Vasiyetnamenin bu şekil koşullarına aykırı olarak düzenlenmesi halinde iptal edilebilmektedir (TMK madde 553).
TMK 531’de üç farklı şekilde vasiyetname düzenlenebileceği belirtilmiştir. Türk hukukunda vasiyetname resmi şekilde, miras bırakanın el yazısı ile ve sözlü olarak düzenlenebilecektir. Bu üç şekil haricinde vasiyetname düzenlenmesi mümkün değildir.
Bu yazımızda her üç kanun, şekil için kanun ve Yargıtay uygulamasıyla kabul edilen şekle aykırılıktan dolayı vasiyetnamenin iptali sebeplerini yazacağız.
1. Resmi Şekilde Düzenlenen Vasiyetnamenin İptali Sebepleri
a. Okuma Yazma Bilenler için Düzenlenen Vasiyetnamelerde Vasiyetnamenin Şekle Aykırılıktan Dolayı İptali Sebepleri
Resmi şekilde düzenlenen vasiyetnamelerin şekle aykırılıktan iptali sebepleri uygulamada en sık karşılaşılan iptal sebepleridir. Zira resmi şekilde düzenlenecek vasiyetnamelerde, kişinin el yazısıyla yazdığı vasiyetnameye göre çok daha sıkı şekil şartları mevcuttur. Resmi şekilde yapılacak vasiyetname iki tanığın katılmasıyla noter, sulh hakimi veya kanunla kendisine bu konuda yetki verilmiş resmi memur (konsolos) huzurunda yapılmalıdır. Mirasbırakan, arzularını resmî memura bildirir. Bunun üzerine memur, vasiyetnameyi yazar veya yazdırır ve okuması için mirasbırakana verir. Vasiyetname, mirasbırakan tarafından okunup imzalanır. Memur, vasiyetnameyi tarih koyarak imzalar. Vasiyetnameye tarih ve imza konulduktan hemen sonra mirasbırakan, vasiyetnameyi okuduğunu, bunun son arzularını içerdiğini memurun huzurunda iki tanığa beyan eder. Tanıklar, bu beyanın kendi önlerinde yapıldığını ve mirasbırakanı tasarrufa ehil gördüklerini vasiyetnameye yazarak veya yazdırarak altını imzalarlar. Vasiyetname içeriğinin tanıklara bildirilmesi zorunlu değildir.
Fiil ehliyeti bulunmayanlar, bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklılar, okur yazar olmayanlar, mirasbırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri, resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine memur veya tanık olarak katılamazlar. Resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine katılan memura ve tanıklara, bunların üstsoy ve altsoy kan hısımlarına, kardeşlerine ve bu kişilerin eşlerine o vasiyetname ile kazandırmada bulunulamaz.
Resmî vasiyetnameyi düzenleyen memur, vasiyetnamenin aslını saklamakla yükümlüdür. Uygulamada resmi vasiyetnameyi düzenleyen kurumlar, durumu nüfus müdürlüğüne de bildirmektedir. Böylece ölüm anında, bu kişinin hayattayken vasiyetname yazmış olduğu ve vasiyetnamenin nerede saklandığı ilgili kurum ve kişilerce kolayca öğrenilebilmektedir.
Yargıtay uygulamasına göre, şekle aykırılıktan dolayı vasiyetnamenin iptali sebeplerinden karşımıza en sık çıkanları şunlardır:
- Vasiyetname içeriğinde vasiyetnamenin noter tarafından düzenlendiğinin bildirilmesine rağmen vasiyetnamenin katip, başkatip tarafından imzalanması
- Tanıkların kanunda sayılan yasaklı kişilerden olması: mirasbırakanın eşi, üstsoyu, altsoyu, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri, vasiyetnamede kendilerine kazandırmada bulunulan kişiler .
b. Okuma Yazma Bilmeyenler İçin Düzenlenen Vasiyetnamelerde Şekle Aykırılıktan Dolayı Vasiyetnamenin İptali Sebepleri
Mirasbırakan vasiyetnameyi bizzat okuyamaz veya imzalayamazsa, memur vasiyetnameyi iki tanığın önünde ona okur ve bunun üzerine mirasbırakan vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan eder. Bu durumda tanıklar, hem mirasbırakanın beyanının kendi önlerinde yapıldığını ve onu tasarrufa ehil gördüklerini; hem vasiyetnamenin kendi önlerinde memur tarafından mirasbırakana okunduğunu ve onun vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan ettiğini vasiyetnameye yazarak veya yazdırarak altını imzalarlar (TMK 535)
Yine fiil ehliyeti bulunmayanlar, bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklılar, okur yazar olmayanlar, mirasbırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri, resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine memur veya tanık olarak katılamazlar. Resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine katılan memura ve tanıklara, bunların üstsoy ve altsoy kan hısımlarına, kardeşlerine ve bu kişilerin eşlerine o vasiyetname ile kazandırmada bulunulamaz (TMK 536).
Bunlar geçerlilik şartıdır. Bu şartlardan herhangi birinin eksikliği vasiyetnameyi geçersiz kılar.
- Tanıkların, vasiyetnamenin vasiyetçiye kendi yanlarında resmi memur tarafından okunduğuna ilişkin beyanlarının bulunmaması,
- Tanıkların vasiyetçinin kendi önlerinde beyanda bulunduğunu ve onu tasarrufa ehil gördüklerini ve onun vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan ettiğini de belirtmemeleri
- Vasiyetnamenin tanıklarca imzalanmaması,
- Vasiyetnamenin mirasbırakan tarafından okunduğuna dair bir ibare bulunması,
- Vasiyetnamedeki ekleme ve çıkıntıların noter tarafından imzalanmaması vasiyetnamenin iptali sebebidir.
Bundan başka,
- Yazım hatası bulunması,
- Vasiyetname yazılırken mirasbırakanın fiil ehliyetinin tam olduğunun tespiti için sağlık raporu alınmaması
- “Mirasbırakanı Tasarrufa Ehil Görmek” ibaresi yerine mirasbırakanın “kişiliğine” tanık olduğunu söylemek hususları başlı başına vasiyetnamenin iptaline sebebiyet vermez.
Vasiyetnamenin şekle aykırılığı hakim tarafından resen denetlenemez. TMK’nın 557. maddesinde, şu sebeplerin bulunması durumunda bir ölüme bağlı tasarrufun iptali için dava açılabileceği belirtilmiştir; tasarruf mirasbırakanın tasarruf ehliyeti bulunmadığı bir sırada yapılmışsa, tasarruf yanılma, aldatma, korkutma veya zorlama sonucunda yapılmışsa, tasarrufun içeriği, bağlandığı koşullar veya yüklemeler hukuka veya ahlâka aykırı ise, tasarruf kanunda öngörülen şekillere uyulmadan yapılmışsa. Bu iptal sebepleri dışında başka bir sebepten ölüme bağlı tasarrufun iptaline karar verilebilmesi mümkün değildir. Bunun yanında; hâkim iptal sebebiyle bağlı olup, örneğin sadece esasa ilişkin sebeplere dayanılarak iptal davası açılmışsa, şekle ilişkin iptal sebeplerini inceleyemez. Misal, mirasbırakanın akıl sağlığının yerinde olmadığı iddiasıyla açılan bir davada mahkemece, şekil eksikliği yönünden inceleme yapılarak bu gerekçe ile davaya konu vasiyetnamenin iptaline karar verilemez.
2. El Yazısı ile Yazılan Vasiyetnamenin İptali Sebepleri
El yazısı ile yazılan vasiyetnamelerin de geçerli olabilmesi bir takım şekil kurallarına tabi tutulmuştur. El yazılı vasiyetnamenin yapıldığı yıl, ay ve gün gösterilerek başından sonuna kadar mirasbırakanın el yazısıyla yazılmış ve imzalanmış olması zorunludur. El yazılı vasiyetname, saklanmak üzere açık veya kapalı olarak notere, sulh hâkimine veya yetkili memura bırakılabilir (TMK 538).
El yazısı ile yazılan vasiyetnamenin de iptali söz konusu olabilmektedir. Zaman zaman yazılan vasiyetnameye mirasbırakan tarafından eklemeler yapılmak istenmektedir. Bu durumda yapılan her eklemenin yine mirasbırakanın eliyle yazılması, tarih atılması ve imzalanması zorunludur. Vasiyetnameye sonradan yapılan eklemelerin de tarih eklenerek imzalanmaması vasiyetnamenin iptaline yol açmaktadır.
Eğer vasiyetnamenin kişinin eli ürünü olmadığı yönünde bir itiraz varsa, yazının mirasbırakanın eli ürünü olup olmadığı konusunda Adli Tıp Kurumu’ndan rapor alınmalıdır.
Ortak Vasiyetname yapılabilir. Şekil şartlarındaki eksiklik butlana sebebiyet vermez. Ancak vasiyetname iptal edilebilir. Misal karı koca olan iki kişinin son isteklerini içeren yazı bir kişi tarafından yazılıp ikisi tarafından imzalanmışsa, bir eşe ait son istek o eşin eliyle yazılmış olmadığından vasiyetname geçersiz olacaktır. Ancak noterde yapılan bu tür ortak vasiyetnameler de miras sözleşmesi olarak değerlendirilmektedir.
3. Sözlü Olarak Yapılan Vasiyetnamenin İptali Sebepleri
a. Son Arzuları Anlatma
Mirasbırakan; yakın ölüm tehlikesi, ulaşımın kesilmesi, hastalık, savaş gibi olağanüstü durumlar yüzünden resmî veya el yazılı vasiyetname yapamıyorsa, sözlü vasiyet yoluna başvurabilir. Bunun için mirasbırakan, son arzularını iki tanığa anlatır ve onlara bu beyanına uygun bir vasiyetname yazmaları veya yazdırmaları görevini yükler. Resmî vasiyetname düzenlenmesinde okur yazar olma koşulu dışında, tanıklara ilişkin yasaklar, sözlü vasiyetteki tanıklar için de geçerlidir (TMK 539).
Sözlü vasiyetnameye kanun çok istisnai hallerde imkan tanımıştır. Sözlü vasiyetnamenin geçerli olabilmesi için ölenin son arzusunun yakın ölüm tehlikesi, deprem, sel anı, savaş hali gibi anlarda söylenmiş olması ve bu durumun resmi veya yazılı vasiyetname yapmaya engel olması en önemli koşuldur. Yani olağan bir zamanda yapılan sözlü vasiyetname hiçbir şekilde geçerli olarak kabul edilmemektedir.
Mirasbırakanın son isteklerini iki tanığa bildirmesi ve bu kişilere beyanına uygun bir vasiyetname yazmaları veya yazdırmaları görevini yüklemesi gerekir. Aksi durumların tamamı sözlü olarak yapılan vasiyetnamenin iptali sebebidir.
b. Belgeleme
Sözlü olarak yapılan vasiyetnamenin geçerli olması için mirasbırakan sözlü isteklerinin kanuna uygun bir şekilde belgelenmesi gerekmektedir. Mirasbırakan tarafından görevlendirilen tanıklardan biri, kendilerine beyan edilen son arzuları, yer, yıl, ay ve günü de belirterek hemen yazar, bu belgeyi imzalar ve diğer tanığa imzalatır. Yazılan belgeyi ikisi birlikte vakit geçirmeksizin bir sulh veya asliye mahkemesine verirler ve mirasbırakanı vasiyetname yapmaya ehil gördüklerini, onun son arzularını olağanüstü durum içinde kendilerine anlattığını hâkime beyan ederler.
Tanıklar, daha önce bir belge düzenlemek yerine, vakit geçirmeksizin mahkemeye başvurup yukarıdaki hususları beyan ederek mirasbırakanın son arzularını bir tutanağa geçirtebilirler. Sözlü vasiyet yoluna başvuran kimse askerlik hizmetinde bulunuyorsa, teğmen veya daha yüksek rütbeli bir subay; ülke sınırları dışında seyreden bir ulaşım aracında bulunuyorsa, o aracın sorumlu yöneticisi; sağlık kurumlarında tedavi edilmekteyse, sağlık kurumunun en yetkili yöneticisi hâkim yerine geçer.
Tanıklar kendilerine beyan eden arzuları en kısa sürede yazmak ve sulh ve asliye hukuk mahkemesine tevdi etmek zorundadır. Kanun maddesinin ikinci fıkrasında yazıldığı üzere tanıklar ölenin son isteklerini yazıya geçirmek yerine vakit kaybetmeden mahkemeye başvurup bu hususları beyan ederek tutanak altına alabilirler. Aksi hallerde vasiyetnamenin şekle aykırılıktan dolayı iptali sebebi söz konusu olabilmektedir. Yargıtay, ölümden 5 gün sonra tanıklarca düzenlenen ve ölümden 7 gün sonra mahkemeye bildirilen vasiyetnamenin kanunda öngörülen sürede yapılmadığını belirterek vasiyetnamenin iptali gerektiğine hükmetmiştir.
Kendisine sözlü vasiyetin tutanak altına alınması için başvurulan hakim, sözlü vasiyetin şartlarını ve geçerliliğini tartışmadan sadece vasiyetnameyi tutanağa geçirmekle yetinir. Buna göre eldeki davada hakim sadece vasiyetnameyi zapta geçirmekle yetinir, vasiyetnamenin geçerli olup olmadığını resen denetlemez.
Resmi vasiyetnamede tanıklık yapabilecek kişiler için birtakım şartlar vardı. Kanuni düzenleme, sözlü vasiyetnamede de bir tanesi hariç aynı şartları aramaktadır. TMK m. 539/f.3 diyor ki: “Resmi vasiyetname düzenlenmesinde okur yazar olma koşulu dışında, tanıklara ilişkin yasaklar, sözlü vasiyetteki tanıklar için de geçerlidir. ” Fiil ehliyeti bulunmayanlar tanık olamaz. Bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetlerinden yasaklı kişiler de tanık olamazlar. Aksi halde vasiyetnamenin iptali söz konusu olacaktır.
Sözlü vasiyetname ancak olağanüstü koşullarda yapılabildiği için, vasiyetnamenin geçerlilik koşullarını sağlayabilmesi için bazı kolaylıklar getirilmiştir. Kanuni düzenleme, savaş halini, askerlik hizmetini, kişinin yakın ölüm tehlikesi içerisinde, hastalık hali içerisinde olması ihtimalini göz önünde bulundurarak birtakım kolaylıklar yaratmaya çalışmıştır. Askerlik hizmeti için, teğmen veya daha üst rütbeli subaylara hâkimlik vazifesi yapabilmeleri imkânını tanımıştır. Bir hastanede hastanenin en yetkili kişisine örneğin başhekime bu imkânı tanımıştır. Aynı şekilde ulaşım araçlarında da o aracın sorumlu yöneticisine yani örneğin uçaklarda pilotlara, gemilerde kaptanlara, vb. hâkimlik yapabilme imkânını tanımıştır. Bu nedenle sözlü vasiyetnamenin “belgeleme” işlemlerini mirasbırakanın içinde bulunduğu duruma göre bu kişiler de yapabilecektir.
c. Hükümden Düşme
Eğer mirasbırakan ölmeden evvel olağanüstü hal geçerse yani kişinin resmi veya yazılı vasiyetname yapma imkansızlığı ortadan kalkar ve bu tarihin üzerinden bir aylık zaman geçerse sözlü vasiyetin artık hükümden düşeceği düzenlenmiştir. Kişi artık vasiyetname yapma imkanına kavuşmuşsa, olağanüstü bir durumda yapılan sözlü vasiyetname artık geçersiz olacaktır. Bu nedenle olağanüstü halin ortadan kalkıp bir aylık zamanın da geçmesinden sonra artık söz konusu vasiyet, tüm şekil kurallarını taşıyor olsa bile artık geçersiz olacak ve vasiyetnamenin iptali söz konusu olabilecektir.
Görüldüğü vasiyetname yazmak ve yazılmış bir vasiyetnamenin şeklen hukuka uygunluğunu denetlemek teferruatlı teknik inceleme gerektirmektedir. Çoban & Çelik Hukuk Bürosu avukatları olarak, hukuken geçerli ve iptal sebeplerini barındırmayan vasiyetnamelerin düzenlenmesi ve mirasbırakan tarafından daha evvel düzenlenmiş bulunan vasiyetnamelerin şekil kurallarına uygun olarak düzenlenip düzenlenmediğinin incelenmesi ve vasiyetnamenin iptali konularında Türk ve yabancı müvekkillerimize hukuki hizmet vermekteyiz. Konu hakkında bilgi almak istediğiniz takdirde bizlere her zaman ulaşabilirsiniz.